تلاوت آیات 33تا 51 سوره آل عمران با صدای امیرالقراء «شیخ محمد رفعت» [قدمت ضبط این فایل به بیش از 75 سال پیش بر‌می‌گردد/ به دلیل اهمیت و کمیاب بودن فایلهای تلاوت شیخ محمد رفعت، کیفیت آن در هر صورت مورد قبول علاقمندان قرائت قرآن می‌باشد]
روش استفاده صحیح از حنجره
قاری قرآن باید طوری بخواند که احساس کند صدای او به سقف دهانش برخورد می کند و صدای خود را مستقیم به بیرون ندهد.
و نیز با فشار زیاد هوا نباشد. که نشانه عملکرد بد آن اینست که قاری با کمبود نفس مواجه می شود. چرا که هوا بیش از مقدار لازم برای ادای حروف خارج شده و مستقیم به بیرون ارسال گردیده است و این اشتباه است. برای درک این مطلب شما می توانید دهان خود را خیلی باز کنید و شروع به خواندن کنید که این حالت، واضح ترین حالت خواندن با فشار هواست و بدترین حالت بیرون دادن مستقیم صداست.
لذا برای جلوگیری از رفع این مشکل شما می بایست با نصف صدای خود شروع به خواندن کنید نه با تمام انرژی و فشار زیاد به صدای خود. از نظر این حقیر این مطلب یکی از فنی ترین اصول بکارگیری حنجره و صداست. البته بدین معنا نیست که شما یک تلاوت ضعیف داشته باشید. اگر حنجره خود را بسازید و حنجره قوی داشته باشید نیاز به فشار زیاد به حنجره نیست.
برای نمونه شما تلاوتهای استاد محمود شحات انور را بصورت تصویری تماشا کنید خواهید دید که ایشان بدون فشار به خود و بدون کمبود نفس، آیه های طولانی را در اوج می خواند. ایشان نمونه بارز یک قاری هستند که به نحو صحیح از تارهای صوتی و فضای دهان خود استفاده می برند.
همچنین قاری قرآن در تمرینات وقتی شروع به خواندن می کند باید بگونه ای بخواند که صدا در صاف ترین حالت خود باشد. بنابراین اگر شما می توانید آیه ای را با صدای خش دار بخوانید یا به حالت صدای صاف، باید حالت دوم را انتخاب کنید.
اگر شما موقع خواندن قرآن فشار زیادی در اطراف گردن خود حس کردید با ید در تمرین صحیح خود شک کنید چرا که شما یا در نحوه بکارگیری تارهای صوتی اشتباه می کنید یا در نحوه نفس گیری(مراجعه شود به مطلب تمرین تنفس).
برخی اساتید توصیه می کنند که از اعماق وجود خود شروع به خواندن کنید و برخی دیگر توصیه می کنند که از فضای دهان خود استفاده کنید و روی آن تمرکز کنید. مطلب از این قرار است که شما برای کنترل نفس خود باید روی پرده دیافراگم و درون خود تمرکز کنید و برای کنترل صدای خود، می بایست روی فضای دهان و در واقع سقف دهان خود تمرکز کنید. که البته پس از ملکه شدن خود به خود اجرا می شود.
و نکته مهمی که عزیزان باید به آن بپردازند همانگونه که بیان شد: اینست که ""صدا را در صاف ترین حالت خود بیرون دهیم و هوای زیادی همراه با صدا به بیرون هدایت نشود"" بگونه ای که هوا و صدا با کنترل خارج شود. در اینجا باید حالت خواندن انسان بسیار ریلکس و بدون تکلف و تقلا باشد.(مجدد توجه کنید به تلاوتهای تصویری استاد محمود شحات انور).
موقع خواندن نباید فشار زیاد یا گرفتگی عضلات گردن احساس شود بلکه باید بدن آرام و فک پایین دهان هم کمی شل بگیریم و خصوصا موقع اوج گرفتن نبایستی فک انسان تحت فشار ماهیچه ها باشد. با رعایت این مطلب افرادی که دارای صدای زیر و نازک هستند موقع تلاوت صدای آنها با همان ویژگی اصلی خود اجرا می شود.
۰۱ رطوبت حنجره خود را با تامین رطوبت بدن بالا ببرید تا با خشکی گلو مواجه نشوید. خصوصا ایامی که تمرین یا اجراهای سنگین دارید در تامین رطوبت حنجره خود دقت کنید.
مداحان عزیز در دهه ی محرم که اجراهای سنگینی دارند عموما با خشکی گلو مواجه می شوند و برخی از افراد بدلیل بی اطلاعی در این ایام از خوردن غذاهای چرب بطور کامل پرهیز می کنند، در حالی که مقداری روغن یا چربی (البته با فاصله از زمان اجرا) که معمولا در غذاها وجود دارد و همچنین آب کافی، برای نرم شدن گلو و جلوگیری از خشک شدن آن بسیار مفید است. لذا نیازی به خوردن روغن اضافی یا حذف روغن از غذاهای روزانه نیست.
حنجره مانند لولای درب نیاز به روغن کاری و نرم شدن دارد و خشک بودن آن باعث آسیب رسیدن و گرفتگی آن می شود. (البته عده ای از مداحان عزیز که عموما با مشکل گرفتگی صدا مواجه می شوند، مقدار قابل توجهی از گرفتگی صدایشان بدلیل دورگه خواندن آنهاست "مهم" و عموما در مداحی ها خصوصا در قسمتهای پرشور سینه زنی که خواندن آنها با بیرون دادن زیاد نفس همراه هست، آسیب وجود دارد و این حالت خواندن، در گرفتگی صدا بسیار موثر است و من مطلبی را مهم تر از این نمی دانم)
مصرف میوه و سبزیجات هم علاوه بر اینکه محتوی ویتامین A،E و C هستند و برای حنجره مفیدند، همچنین غشای مخاطی گلو را پایدار نگه می دارند و در تامین رطوبت حنجره نیز موثر هستند. استفاده از دستگاههای مرطوب کننده هوا در تابستان و در مناطق خشک، یا ایجاد بخار آب در زمستان و در محل سکونت، برای جلوگیری از خشک شدن حنجره موثرند.
۰۲ بکارگیری صحیح حنجره در اوجهای سنگین نه تنها باعث گرفتگی صدا نمی شود بلکه باعث آزاد شدن صدا می گردد. وقتی که شما زیاد اوج می گیرید اگر حداکثر تا ۲۴ ساعت بعد، صدای شما حالت گرفتگی آن برطرف نشد در تمرین خود شک کنید.(به توضیحات روش استفاده صحیح از حنجره مراجعه نمایید).
برای این منظور در تمرینات خود از صدای آواز استفاده کنید نه صدای فریاد. وقتی شما با صدای بلند فریاد می زنید فوراً احساس گرفتگی صدا می کنید. اما صدای آواز یا صدای سر، صدایی است که مناسب اوج گرفتن و باز شدن حنجره ست. برخی افراد به این باورند که صدا با خواندن و اوج گرفتن هرگز خراب نمی شود. اما اگر خواندن و تمرین شما صحیح نباشد امکان ایجاد رگه هاى غیر قابل بهبود در صدا، وجود دارد. فردی را سراغ دارم که با داد زدن، دچار گرفتگی جدی صدای خود شده است. پس توصیه می شود ابتدا حنجره خود را آماده کنید(رجوع شود به مباحث گرم کردن حنجره) و سپس گام به گام صدای خود را در پرده های صوتی بالا ببرید. در عین حال به نحو صحیح اوج بگیرید تا شاهد پیشرفت چشمگیری در صدای خود شوید.
دست فروشها اگر برای فروش اجناس خود با صدای عادی شروع به داد و فریاد کنند همان روز اول صدای آنها می گیرد و از کار و کاسبی می افتند اما اگر متوجه شده باشید آنها صدای خود را تغییر می دهند و با حالت آوازهای جور وا جور و گاهی خنده دار شروع به تبلیغ می کنند و با این ترفند می توانند صبح تا شب داد بزنند و هر روز هم کارشان همین هست. چرا که صدای آواز باعث گرفتگی صدا نمی شود.
۰۳ سختگیری زیاد در نخوردن ترشیجات، عدم استفاده از غذاهای حاوی ادویه، زدن دائمی ماسک روی دهان، نخوردن آب سرد، نخوردن گوشت، نخوردن نمک و از این جور کارها نه تنها به سلامت حنجره شما کمک نمی کند بلکه شما حنجره خودتان را برای یک آسیب جدی آماده کرده اید. در این حال حنجره شما در مقابل کوچکترین تنش، آسیب می بیند.
من مثالی را برای شما میزنم تا مسئله بخوبی قابل هضم باشد. فرض کنید که مدتی دستتان را داخل دستکش کنید و بقول معروف دست به سیاه و سفید نزنید. بعد از یک مدت(مثلا یک ماهه) مثل سابق به کارهایتان بپردازید. متوجه می شوید که دست شما بسیار آسیب پذیر شده و با دست زدن به وسایل مختلف، خیلی سریع زخم یا پوست پوستی می شود! در واقع شما دست خودتان را محافظت نکرده اید بلکه دست خود را برای یک آسیب جدی آماده کردید.
بطور کلی حنجره انسان هم تا حدی شبیه به همین مسأله هست. یکی از علتهایی که خوانندگان، قاریان و مداحان نسبت به سرما آسیب پذیرتر هستند و برخی هم دائم حالت سرماخوردگی و گلو درد دارند بدلیل "حساس شدن زیاد" آنهاست. در حالی که افرادی را می بینید که حتی در زمستان هم از خوردن آب سرد دریغ نمی کنند ولی گلو درد هم ندارند.(هرچند اینکار مورد تایید نیست). بقول معروف خودتان را نازک نارنجی بار نیاورید.
در تاریخ ۱۹/۸/۹۲ در صدا و سیما اعلام کرد که دانشمندان پس از آزمایش روی تعدادی موش به این نتیجه رسیده اند که موشهایی که به آنها ترشی داده شده، ضریب ایمنی بدنشان در مقابل سرما بالا رفته... در حالی که برخی از ما برای حفاظت از حنجره خود، ترشی را بطور کامل از سفره خود حذف کرده ایم!
برخی خوانندگان می گویند که مثلا من برای محافظت از حنجره هرگز گوشت نمی خورم در حالی که روایت شده از امام صادق(ع) در کتاب مکارم الاخلاق که فرموده اند اگر تا چهل روز توان گوشت خریدن را نداشتید قرض کنید و"بخرید"...
یا برخی افراد می گویند ما هرگز بستنی نمی خوریم...
"توصیه جدی ما در مصرف مواد غذایی، توجه ویژه در قبل و بعد از تمرین است نه در طول عمر"
۰۴ یکی از بزرگترین مشکلات قاریان قرآن اینست که بدلیل عفونت های گلویی حاصل از سرماخوردگی که عموما ویروسی هستند توان تمرین خود را از دست می دهند یا در محافل قرآنی و مسابقات قرآن بخاطر این بیماری تمام تلاش آنها ناکام می ماند. برای این منظور می توانید از روش مجرب زیر استفاده کنید.
پرسیکا دارویی ست که در داروخانه به قیمت حدود ۳۰۰۰ تومان می باشد و احتمالا شما با آن آشنا شده اید. دارویست بنام دهانشویه یا "پرسیکا" که ضد انواع ویروس، باکتری و میکروب هست و زمان استفاده از آن، دهان را از انواع عوامل بیماری زا پاک می کند. که مورد استفاده آن برای دهان و دندان است اما من از آن برای رفع امراض گلو استفاده می کنم. لذا کافیست شخصی که به گلو درد مبتلا می شود یا احساس درد گلو می کند فورا به سراغ این دارو رفته و در روز در چند نوبت هر بار چند قطره از این داروی پرسیکا را داخل مقداری آب بریزد و کم کم شروع به خوردن آن کند و به آرامی خورده شود تا روی گلو بماند و اثر گذارد.(قبلا دیده بودم که روی برشورهای آن نوشته شده بود که خوردن آن ایرادی ندارد).
در این صورت بیماری در عرض حداکثر ۲۴ ساعت انشاء الله کنترل می شود. ولی اگر گلو درد عفونی شد و پس از یک روز که از آن گذشت اگر آنوقت به سراغ پرسیکا برویم نباید انتظار داشته باشیم که فورا بیماری رفع گردد. این مورد را بارها و بارها تجربه کرده ام و بمحض احساس گلو درد به همین روش بحمدالله خوب شده ام. حتی این لحظه که این مطلب را تایپ می کنم، دیشب همین مشکل برایم پیش آمد و بطور جدی گلو درد گرفتم... و با همین روش، الان اثری از گلو درد دیشب ندارم. (اما با این حال، این مطلب کاملا شخصی است و مسئولیت استفاده از این روش برعهده خود شماست). همچنین می توانید از داروهای گیاهی که اثرات این چنینی دارند نیز استفاده کنید. داروی گیاهی که من به ذهنم می آید و می توانید در اینترنت هم به راحتی در مورد آن تحقیق کنید و آثار مشابه دارد "آویشن" هست که به راحتی در عطاری ها وجود دارد و حتی ضد حساسیت می باشد و... .
برخی هم آب گرم و آبلیمو را برای این منظور بسیار زیاد توصیه کرده اند. هرچند برای سرما خوردگی آب گرم و آبلیموی تازه همراه با عسل بسیار مفید است اما آبلیموی غلیظ یا خالص را برای گلو درد توصیه نمی کنم، چون من اثر سوء در این مورد دیده ام.(شاید زمانی که گلو حالت عفونی پیدا می کند آسیب پذیر تر است و ریختن اسید(آبلیمو) روی آن باعث لطمه زدن به آن می شود.
۰۵ عادتهای غذایی خود را بیابید. حنجره هرکس ممکن است نسبت به مواد یا غذایی واکنش مثبت و نسبت به غذایی دیگر واکنش منفی نشان دهد. در حالی که برای فرد دیگری ممکن است برخلاف این قضیه باشد. مثلا برخی افراد با خوردن غذای چرب قبل از تمرین، حال خوشتری دارند در حالی که عده ای دیگر قبل از تمرین، بطور جدی از خوردن غذاهای چرب پرهیز می کنند. دقت کنید که چه غذاها یا موادی با حنجره شما سازش یا ناسازگاری دارند. همچنین زدن مسواک(همراه با خمیر دندان) باعث گرفتگی صدا در برخی از افراد می شود. برخی با حمام رفتن قبل از تمرین موافق و برخی مخالفند و از این قبیل... لذا این عادتها را بیابید و در قبل یا بعد از تمرین به آنها توجه کنید.
۰۶ اگر آب را به چهار دسته تقسیم بندی کنیم توصیه ما اینست که هیچگاه از آب یخ و آب داغ استفاده نکنید. اما همیشه می توانید از آب معمولی(آب لوله شهری) استفاده کنید. تکلیف این سه مورد آب معلوم است. میماند خوردن آب خنک که با گذاشتن یک بطری آب در درب یخچال بدست می آید و خوردن آن کمی توضیح داره:
اگر شما از آن دسته افرادی هستید که مثلا در دهه محرم، شبانه روز کارتان خواندن هست(مانند مداحان عزیز) و صدای شما دائم گرم هست، خوردن آب سرد هم در این ایام به شما توصیه نمی شود، بلکه می توانید از آب معمولی استفاده کنید.
ولی برای عموم افراد که فقط ساعاتی از روز را به تمرین صدا می پردازند مطلبی که خیلی مهم هست، قبل و بعد تمرین و اجراست که باید با مراقبت ویژه ای همراه باشد. چرا که حنجره در موقع گرم شدن از حساسیت زیادی برخوردار می شود و اگر مورد توجه قرار نگیرد میتواند آسیب جدی ببیند. پس شما میتوانید در طول روز از آب خنک استفاده کنید اما قبل و بعد از تمرین مراقبت ویژه ای داشته باشید و از آب معمولی استفاده کنید. فرمول استفاده از غذاهای داغ، سرد یا معمولی هم مانند نحوه استفاده از آب هست که توضیح دادم.
۰۷ خصوصا در فصل زمستان هنگام خواندن، یا قبل و بعد از تمرینات خود حتی در فضای عمومی، سعی کنید برای تنفس از بینی به جای دهان استفاده کنید تا هوای گرم، مرطوب و تصفیه شده استنشاق کنید. هرچند این مطلب بسیار ساده به نظر می رسد اما در مصونیت حنجره شما از سرما و بیماریها در این فصل بسیار تأثیر دارد.
۰۸ از مصرف مواد غذایی خلط آور، مثل محصولات لبنی، آبلیمو و.. یا غذاهای شور که باعث خشکی دهان می شوند و نیز ترشیجات که صاحب اسیدهای قوی هستند و همچنین آب و خوراکیهای سرد در ساعات قبل از خواندن پرهیز کنید.
۰۹ استراحت حنجره: برخی اساتید به خوابیدن قبل از تمرین یا اجرا، زیاد توصیه می کنند در حالی که برخی افراد پس از بیدار شدن از خواب با گرفتگی صدا مواجه هستند و نمی توانند خوب تلاوت کنند. توضیح اینکه در صورتی که شما تمرینات سنگینی دارید مثلا قبل از ظهر چند ساعت تمرین کرده اید و اوج گرفته اید، در صورتی که یکباره شما را برای اجرای برنامه در شب دعوت کنند لازم است ظهر به میزان کافی بخوابید و به حنجره خود استراحت دهید. اما اگر یکی دو روز هست که شما با حنجره خود کار نکرده اید و قرار است که مثلا در شب اجرای برنامه تلاوت داشته باشید، خوابیدن در ظهر نه تنها کمکی به شما نمی کند بلکه گرمی صدایی را که در اثر حرف زدن در طول روز بدست آورده اید هم از شما می گیرد. لذا متناسب با میزان گرم بودن حنجره خود، خوابتان را تنظیم کنید و استراحت کافی داشته باشید. فرد خسته با بهترین حنجره هم با افت کیفیت مواجه است.
۰۱۰ مراحل گرم کردن صدای خود را رعایت کنید تا اثرات پیشرفت صدای خود را ببینید. صبحها زمانی که می خواهید وضو بگیرید یک استکان آب داخل کتری بریزید و زیر آنرا روشن کنید. برای یک استکان آب یک دقیقه بیشتر نیاز نیست تا خوب گرم شود. تا شما وضو می گیرید آب آماده شده و با خوردن آن اولین و مهمترین قدم خود را در این روز برای گرم کردن حنجره خود انجام داده اید. برخی معتقدند که حرف زدن معمولی اولین قدم برای گرم شدن صداست اما خوردن مقداری آب گرم، قدم جلوتر از حرف زدن است که توصیه می شود. پس از آن شما از خواندن با دهان بسته، برای گرم شدن صدای خود استفاده کنید. مثلا صبح زود که برای رفتن سرکار، از منزل بیرون می روید و فرصت تمرین صبحگاهی ندارید، می توانید در مسیر رفتن به محل کار این تمرین را انجام دهید و صدای خود را آماده کنید. بدین صورت که دهان خود را بسته نگه دارید و صدا تنها از راه بینی بیرون داده شود و بصورت موج دار شروع به کشیدن صدای خود کنید. همچنین قبل از اجرا یا تمرین سخت، بهتر است صدای خود را با تحریرهای نرم گلویی با دهان بسته، گرم کنید. که به این روش هارمونی هم گویند. هرچند تعریف اصلی هارمونی مطلب دیگری است.
۰۱۱ یک راه برای زیاد شدن طول نفس این است: صبحها که از خواب بیدار می شوید یا شب هنگام خوابیدن، چند نفس عمیق بکشید و کمی نگه دارید. تداوم این تمرین در ازدیاد نفس شما بسیار موثر است.(برای نحوه تمرین و... رجوع شود به قسمت تمرین تنفس که بیان شد)
۰۱۲ افرادی که صدای آنها خش دار است بدانند که مهمترین عامل در خش دار شدن صدا اینست که فرد بدون گرم کردن حنجره خود، در پرده های صوتی بالا شروع به خواندن کند(خصوصا در هوای سرد) و یا اینکه با دهان باز شروع به فریاد زدن کند که در اینصورت فشار زیاد هوا باعث خش دار شدن صدا می گردد. و در صورتی که فرد دائم و بطور جدی با چنین مشکلی روبروست احتمالا قسمتی از حنجره خود را دچار آسیب جدی کرده و نیاز به معاینات پزشکی یا عمل جراحی است.
لذا قبل از خواندن، همیشه صدای خود را گرم کنید. خصوصا صبحها اگر می خواهید تمرین کنید با احتیاط عمل کنید و حتما حنجره خود را با روشهایی که گفتم و با خواندن در پرده های صوتی پایین گرم کنید.
۰۱۳ برای رفع گرفتگی صدا می توانید در پایان تمرینات سنگین خود، حرف (ر) را بدون قطع نفس و مسلسل وار در چندین مرحله و حدود ۵ دقیقه تکرار کنید. بدین شکل(ررررررررررررررررر) وقتی شما مثلا حدود ۲ ساعت یا بیشتر تمرین کردید و خصوصا با صدای بلند خواندید، احساس گرفتگی صدا خواهید کرد با این تمرین خواهید دید که صدای خش دار و گرفته شما تا حد نسبتا خوبی صاف می گردد. شاید علت اینست که هنگام تمرین و خصوصا اوج گرفتنها، باعث می شود که طول قسمتی از تارهای صوتی بزرگتر می شود و تمام پرده صوتی بطور یکسان کشیده نمی شوند و با این تمرین شما تمام حنجره را بصورت منظم نرمش می دهید و به حالت عادی باز می گردانید.
۰۱۴ ورزشکاران روشی دارند بنام بازگشت به حالت اولیه که متاسفانه اغلب ما از آن بی اطلاع هستیم. بدین صورت که در پایان ورزشهای سنگین، باید مجدد نرمشی انجام شود. در بکارگیری صدا هم این نکته حائز اهمیت هست. یعنی در پایان تمرینات سنگین صدا، می بایست کمی با صدای پایین بخوانیم یا از تکرار حرف (ر ) برای این منظور بهره ببریم.
۰۱۵ غیر از روشهایی که عموما از آن اطلاع دارید جدیدترین روش برای زیر شدن صدا و برای تقویت تحریر و منظم شدن تارهای صوتی و برخی مزایای دیگر، تکرار حرف (ر) به همان شکلی که در بالا توضیح دادم توصیه می شود. با این تمرین شما در مدت زمان کوتاهی عملا به این نتیجه خواهید رسید. البته بهتر است در پرده صوتی پایین شروع به خواندن کنید و پس از گرم شدن صدا این کار را انجام دهید. هرچند که تکرار حرف( ر ) در گرم شدن صدا هم موثر است. همچنین کسانی که زبان سنگینی دارند و حروف را سنگین تلفظ می کنند از این روش استفاده کنند چرا که این ورزش زبان در سبک کردن آن(نه از نظر وزنی بلکه کلامی) موثر است.
۰۱۶ این حقیر توصیه می کنم که "کش" صدای خود را پیدا کنید و با همان ویژگی، شروع به خواندن کنید. یعنی اگر خصوصیت ذاتی صدای شما "زیر" هست هرگز سعی نکنید که با صدای بم به تلاوت بپردازید(البته قطعه های کوتاهی از تلاوت مانعی ایجاد نمی کند. اما حالت غالبی تلاوت شما باید براساس ویژگی ذاتی صدای خود که همان زیر یا بم بودن هست اجرا گردد). کسانی که با رعایت این مطلب تلاوتهای خود را انجام می دهند پیشرفتهای چشگیر و بیشتری نسبت به بقیه دارند و حنجره آنها بسیار سازگارتر با صدا پیشرفت می کند و عمر صدا و ماندگاری صدای آنها طولانی تر خواهد بود و در سنین بالا هم می توانند از صدای خود بهره ببرند.
۰۱۷ استعمال دخانیات و قرار گرفتن در معرض دود و محیطهای آلوده به آن، نه تنها باعث سوزش و خارش مزمن می شود، بلکه علاوه بر آن می تواند باعث دگرگونی بافت سلولی تارهای صوتی گردد. شکل سلولهای مخاطی تغییر می کند و به چیزی بسیار متفاوت از سلولهای طبیعی تبدیل می شوند که به آنها سرطان حنجره می گویند و نیز در دراز مدت نیز موجب تغییرات بافتی جدی در راه های هوایی می گردد. برخی به این باور رسیده اند که کشیدن قلیان در باز شدن حنجره موثر است و این رویکرد متاسفانه در برخی مداحان سرایت کرده است(انشاء الله که این حقیر اشتباه شنیده ام). در حالی که هرگز علم پزشکی این کار را تایید نمی کند و تنها تلقین این افراد هست که گمان می کنند با این کار پیشرفت خواهند کرد. گیرم که باشد، آیا ائمه اطهار سلام الله علیها راضی هستند؟ شأن قاریان و مداحان بالاتر از اینست که عکس آنها را با کشیدن قلیان بلوتوث کنند..
۰۱۸ یکی از توصیه هایی که در بعضی از سایتها دیده شده اینست که برای تقویت حنجره، فک پایین خود را به سینه، ثابت بچسبانید بطوری که وزن سر روی چانه بیفتد و در این حالت دهان را باز و بسته کنید تا ماهیچه های فک شما قوی گردد. و متاسفانه حتی دیده ام که برخی افراد وقت خود را صرف چنین تمرینی می کنند. در حالی که این تمرین اثر مثبتی ندارد و هرکس عملا اثرات مثبت آنرا دیده به ما هم خبر دهد. علتش هم مشخص هست: هنگام تلاوت فک پایین انسان باید شل، آزاد و بدون گرفتگی باشد. پس در این حالت ماهیچه های فک و صورت عملا نباید دخالتی داشته باشند. و اگر شما بیوگرافی حنجره و فاصله آنرا تا فک مورد بررسی قرار دهید بی تاثیری ماهیچه های فک در حنجره را متوجه خواهید شد. حتی وقتی می خواهیم صدایمان را بلند کنیم نیازی به ماهیچه های ورزیده ی فک نیست!
۰۱۹ در هنگام اجرا اگر روی صندلی نشستید باید به گونه ای باشد که سینه با ران پا زاویه حداقل ۹۰ درجه بسازد بلکه کمی بازتر. اگر میسر نشد می توانید در قسمت جلو صندلی بنشینید تا این زاویه بیشتر شود و در این حالت باید کمی شکم بیرون داده شود تا زمینه تنفس شکمی فراهم گردد و بدون اینکه کمر خم شود، خود را راحت بگیرید و ریلکس وانمود کنید. در مقابل بقیه تظاهر به عادی بودن حالت خود داشته باشید. نگاه کردن به افرادی که در مقابل ما قرار دارند بسیار هائز اهمیت است. لذا بهتر است که از حفظ بخوانید تا نگاهتان به طرف مقابل باشد و به خم شدن گردن منجر نشود. صاف بودن سر و سینه و نگاه مستقیم از ابتدایی ترین قدم برای اجرای یک برنامه است. در این حالت تلاوتهای خود را با کمی تکان دادن ابرو و تغییر صورت و استفاده از دست کیفیت ببخشید. فردی که حس و حال را در اعضاء خود وارد می کند و نمایش می دهد حال معنوی تلاوت او هم تغییر می کند و موثر تر از زمانی است که مثل چوب خشک بنشیند و بخواند. این حالات را در قاریان مصری دقت و به همان اندازه تقلید کنید.
۰۲۰ گاهی فراموش می کنیم که تمام امور بدست خداست و تقسیم روزیها در دست قدرتمند اوست. چه پشتوانه ای قوی تر از خدا وجود دارد که ما را در آرزوهایمان موفق بدارد؟ اگر نظر خداوند بر این باشد که بنده ای را در امری موفق بدارد چه تضمینی بهتر از آن هست؟ هرچند باید در امور مختلف تلاش کنیم اما همه چیز تمرین نیست. چه صدا داشته باشیم و چه محروم باشیم، در معرض امتحان الهی هستیم. مهم اینست که شاکر باشیم. ما که صلاح خودمان را نمی دانیم. و چه بسا که به زودی صدای ما در مرحله ای از اوج خود قرار گیرد. فراموش نکنیم اوست که یقبضُ و یبسطُ.. پس، از او در پیشرفت خود کمک بگیریم. و بدانیم که خصوصا در ضمینه مداحی و قرائت قرآن "هیچ ضمانتی برتر از معنویت نیست". اگر برای او و در مسیر رضایت او تمرین کنیم و بخوانیم، خود خداوند راهها را نشان می دهد و هموار می سازد. مطالب کلیدی را به ما می رساند و موفق خواهیم شد. و اگر برای خدا کار کنیم دیگر نگران نتیجه کار نیستیم که خوب شود یا بد. فقط خوشحالیم از اینکه این کار را برای او انجام داده ایم و بس.
مفاهیم صوت شناسی
طنین یا رنگ صدا
تشدید
بلندی
ارتفاع
فاصله...
ساختمان حنجره:
حنجره که آن را جعبه مولد صدا می نامند عضو لوله ای شکل است که در قسمت جلوی گردن و در مقابل مهره های سوم، چهارم، پنجم و ششم گردنی قرار دارد. همچنین حنجره یکی از قسمت های مهم لوله تنفسی است که از سمت بالا با حلق و از سمت پایین با نای مرتبط می باشد.
برای تشخیص جایگاه حنجره می توان خط وسط جلوی گردن را از بالا به پایین لمس کرد تا به یک برجستگی نسبتاً مشخصی رسید. این برجستگی که سیب آدم نام دارد جزء ساختار یکی از غضروفهای حنجره بوده و معمولاً در مردان مشخص تر و کمی پایین تر از زنان و کودکان می باشد.
ابعاد حنجره بر حسب سن و جنس افراد متغیر است. اسکلت حنجره از چند غضروف تشکیل شده است. این غضروفها توسط رشته های عضلانی به یکدیگر متصل هستند و با حرکت خود، اعمال حنجره را انجام می دهند. البته به غیر از غضروفها و عضلات، حنجره از قسمت های دیگری از جمله اعصاب مغزی، رگهای خونی و... برخوردار است که این قسمت ها به همراه عضلات و غضروفها در نهایت ساختار اصلی حنجره را که لوله ای شکل است تشکیل می دهد. تارهای صوتی مهمترین ساختار حنجره اند. زیرا در اینجا نقطه شروع تولید صداست. تارهای صوتی دو نوار محکم از بافت هستند که از جلو به عقب می روند.
غضروفهای حنجره :
حنجره شامل سه غضروف منفرد و سه غضروف زوج است. یکی از غضروفهای منفرد حنجره، تیروئید نام دارد. این غضروف بزرگ ترین غضروف حنجره به شمار می آید و غضروفی است به شکل یک کتاب نیمه باز که در قسمت جلو، در مردان در حالت عادی یک زاویه ۹۰ درجه و در زمان بلوغ یک زاویه ۱۲۰ درجه را تشکیل می دهد. برجستگی ناشی از این زاویه سیب آدم نامیده می شود.
غضروف انگشتری نیز یکی دیگر از غضروفهای منفرد است. غضروف انگشتری در قسمت عقب وسیع تر از قسمت جلو است و به همین دلیل شبیه یک حلقه انگشتر می ماند. طول و عرض این غضروف ۲ سانتی متر و ضخامت آن تقریباً ۳ میلیمتر است. این غضروف در قسمت پایین غضروف تیروئید قرار دارد.
از جمله غضروفهای زوج حنجره نیز می توان از غضروف هرمی نام برد که شکلی شبیه هرم داشته و روی غضروف انگشتری متصل می شود. سایر غضروفهای حنجره به نام های اپی گلوت، قرنی و میخی می باشد.
عضلات حنجره :عضلات حنجره را می توان به دو دسته تقسیم کرد:
۱) عضلات بیرونی
عضلات بیرونی به عضلاتی نازک و روبانی شکل گفته می شود که قسمت های مختلف حنجره را به استخوان های مجاور مانند جناغ سینه می چسبانند.
عضلات بیرونی حنجره مسئول حرکت حنجره به عنوان یک واحد کلی هستند. بنابراین موقعیت کل حنجره را در گردن تغییر می دهد و باعث بالا و پایین رفتن حنجره می شوند.
۲) عضلات درونی
عضلات درونی به عضلاتی گفته می شوند که غضروفهای حنجره را بهم وصل می کند و مسئول حرکت غضروفها در ارتباط با یکدیگر هستند. حرکات این عضلات موجب ایجاد صوت شده و در موقع بلع غذا نیز مانع ورود غذا به داخل ریه ها می شوند و در نتیجه از ایجاد مشکلات تنفسی جلوگیری می کنند.
تارهای صوتی حقیقی و کاذب:
تارهای صوتی حقیقی و یا تارهای صوتی مولد صدا، شامل دو نوار ظریف عضلانی- مخاطی است که از یک سر به هم چسبیده و به غضروف تیروئید متصل و از سر دیگر از هم جدا و متحرک که به دو غضروف هرمی متحرک متصل می باشند و در نهایت شکلی شبیه V انگلیسی را در داخل لوله حنجره درست می کنند.
حد متوسط طول تارهای صوتی مرد بیشتر از تارهای صوتی زن است، لذا صدای مردان ضخیم تر می باشد.
علاوه بر تارهای صوتی حقیقی، حنجره دارای تارهای صوتی دیگر به نام تارهای صوتی کاذب می باشد. این تارهای صوتی کاذب بر عکس تارهای صوتی حقیقی به هنگام تولید صدا در آرامش کامل به سر می برند و نقشی در تولید صدا ندارند. این تارها که در قسمت فوقانی تارهای صوتی حقیقی قرار دارند همانند آنها از یک سر به غضروف تیروئید و از سر دیگر به غضروفهای هرمی متصل هستند و در اعمالی از قبیل بستن راه هوا و جلوگیری از ورود مواد خارجی به حنجره کمک می کنند.
اعمال حنجره: حنجره چهار عمل مهم را انجام می دهد:
۱) کمک به بلع غذا ۲) تنظیم جریان هوا ۳) کمک به انجام فعالیت های سنگین ۴) تولید صدا
۱- کمک به بلع غذا :
یکی از اعمال حنجره جلوگیری از ورود غذا به داخل نای و ریه هاست. وقتی که ما غذا می خوریم، مواد خوراکی از راه دهان به حلق می رسد. در اینجا دو راه وجود دارد: یکی مسیر لوله ای حنجره و نای که به ریه ها منتهی می شود و دیگری مسیر لوله ای مِری که در نهایت به معده منتهی می گردد. با ورود غذا به حلق، حنجره با بستن دهانه خود، عمل هدایت غذا به داخل مِری را انجام می دهد و مانع خفگی انسان می شود. این عمل مهمترین عمل حنجره به حساب می آید چون نقش حیاتی در زندگی انسان دارد.
۲- تنظیم جریان هوا :
این عمل به هنگام تنفس بوسیله دور و نزدیک شدن تارهای صوتی به یکدیگر صورت می گیرد به این نحو به هنگام نفس کشیدن عمیق دنباله تارهای صوتی کمی از هم دور شده و اجازه ورود هوای بیشتری را به ریه ها می دهند. همچنین به هنگام بیرون دادن هوا از ریه ها (بازدم) تارهای صوتی کمی به هم نزدیک شده و در خروج هوا کمک می کند.
۳- انجام فعالیت های سنگین :
از اعمال دیگر حنجره آن است که توانایی لازم را برای صعود و یا نزول از ارتفاعات و نیز زور زدن (برای مثال در هنگام بلند کردن جسم سنگین) ایجاد می کند. در چنین مواقعی پس از یک نفس عمیق، تارهای صوتی حنجره بسته شده که در نتیجه راه عبور هوا بطور کلی مسدود می شود این عمل فشار داخل قفسه سینه را زیاد می کند. این فشار به اضافه فشار عضلات شکم و دیافراگم فرد را قادر به انجام اعمال فوق می نماید.
۴- تولید صدا:
تولید صدا توسط تارهای صوتی حقیقی ( که از این پس تنها با نام تارهای صوتی ذکر می شود) صورت می پذیرد. همانطور که قبلاً گفته شد تارهای صوتی شامل دو نوار ظریف عضلانی شکل هستند که از یک سر به هم چسبیده و ثابت و از سر دیگر از هم جدا و متحرک می باشند. به هنگام گفتار دو سر آزاد و متحرک تارهای صوتی با برخورد متوالی و ایجاد ارتعاشاتی در خود باعث تولید صوت در انسان می گردند. این صوت که در ابتدا به صورت خام و بی مفهوم است بلافاصله وارد اندامهایی از قبیل حلق، دهان و بینی شده و با تغییراتی که روی آن صورت می گیرد تبدیل به صداهای واقعی و کلمات می گردند.
ویژگیهــای صدا:
صدای هر فرد دارای سه ویژگی بلندی (Lound ness) زیر یا بم بودن (Pitch) و کیفیت (Quality) بوده و این سه ویژگی در کل تعیین کننده وضعیت صدای یک فرد می باشد. در زیر به بررسی مختصر ویژگی های صدا می پردازیم:
۱- بلندی صدا: منظور از بلندی، شدت صدای شنیده شده می باشد. به عبارت دیگر منظور از بلندی آن است که آیا صدای فرد بلند شنیده می شود و یا اینکه آرام بنظر می رسد; میزان بلندی صدا به میزان فشار هوایی که از ریه ها وارد حنجره شده و به شدت برخورد تارهای صوتی بستگی دارد. هرچه فشار هوا و شدت برخورد تارهای صوتی بیشتر باشد، صدا بلندتر و هرچه فشار هوا و شدت برخورد تارهای صوتی کمتر باشد صدا آهسته تر به گوش می رسد. بنابراین به هنگام فریاد زدن، بلند صحبت کردن، گلو پاک کردن و... (که به آنها استفاده نادرست از صدا گفته می شود) شدت برخورد تارهای صوتی بسیار زیاد است و اگر این اعمال در فرد به صورت عادت درآید در نهایت ممکن است آسیب های شدیدی را به حنجره و تارهای صوتی وارد آورد.
۲- زیر یا بم بودن صدا :منظور از زیر بودن صدا، نازک بودن(مثل صدای زنانه) و منظور از بم بودن صدا، کلفتی صدا(مثل صدای مردانه) می باشد. تفاوت طول و ضخامت تارهای صوتی در خانم ها و آقایان دلیل اصلی تفاوت زیر یا بم بودن صدای آنهاست.
به طور معمول طول تارهای صوتی زنان ۱۹ میلی متر است = صدا زیر
و طول تارهای صوتی مردان ۲۴ میلی متر است = صدای بم
۳- صدای فرد از نظر کیفیت :
از نظر کیفیت صدا نباید مخلوطی از چند صدای دیگر باشد و مثلاً در صدا نباید گرفتگی، نفس دار بودن، فشار و تقلا، لرزش و... مشاهده شود.
تغییرات صدا در حین رشد:
زیرترین صدای فرد زمانی است که تازه بدنیا می آید و گریه می کند. گریه بعداً تغییراتی می کند و این توانایی را به کودک می دهد که بوسیله آن نیازهای خود را به اطرافیان نشان دهد.
زیر یا بم بودن صدای کودکان بین پسر و دختر تفاوتی ندارد و تغییرات ایجاد شده تقریباً بین سنین ۱۲-۱۰ سالگی صورت می گیرد. به این نحو که هم در دختران و هم پسران صدا بم تر می شود با این تفاوت که میزان بم شدگی در پسران بسیار بیشتر از دختران ایجاد می شود و اگر در این دوران از صدا درست استفاده نشود، صدا همچنان گرفته باقی می ماند. از سن ۲۰ تا ۷۰ سالگی صدا تقریباً ثابت بوده و ممکن است مقداری به سمت بم شدن پیش رود.
از سن ۷۰ سالگی به بالا صدا به خصوص در آقایان شروع به زیر شدن می کند (اما هرگز به زیر بودن یک صدای زنانه نمی رسد) همچنین امکان گرفتگی صدا در این سنین بعلت تغییراتی در ساختمان حنجره (به علت پیری) می باشد.
ورزش حنجره:
تمرینات عادی تلاوت قرآن، حنجره را بمرور زمان ورزیده و شما صاحب تلاوتهایی می شوید که عموم قاریان توانایی اجرای آنرا دارند. اما اگر بخواهید قدرت حنجره و قدرت اوج خود را افزایش دهید و حنجره ورزیده ای داشته باشید نیاز به تمرینات ویژه ای هست تا توانایی های خود را در مدت زمان کمتر و موثرتری بالا ببرید. روشهای پیشنهادی و مجرب:
۰۱ روش اول: آیه ای را انتخاب و آنرا به قسمتهای کوتاهی تقسیم کنید.
به عنوان مثال:
الذین قال لهم الناس/ ان الناس/ قدجمعوا لکم فخشوهم/ فزادهم ایمانا/ و هر قسمت از آیه را که می خواهید تلاوت کنید باید با قدرت آنرا اجرا کنید. یا اینکه سوره هایی را مانند سوره های جزء سی ام قرآن انتخاب کنید که دارای آیات کوتاهی هستند. البته اگر بدانید که در کدام یک از دستگاههای قرآنی بهتر می توانید اوج بگیرید و قویتر بخوانید بهتر است این قسمتها را در همان دستگاه اجرا کنید.
وقتی شما آیات کوتاهی را برای اوج گرفتن انتخاب می کنید حسنش اینست که می توانید جهت خروج صدای قوی تر، بدون نگه داشتن نفس، براحتی نفس خود را بکار گیرید و هنگامی که در تلاوت ترس کمبود نفس نداشته باشید صدا با قدرت بیشتری از حنجره خارج می کنید. از طرفی مقدار انرژی و فشار و تلاشی که شما برای اجرای یک آیه بلند قبلا انجام می دادید حالا می توانید در یک مقطع کوتاه بکار بگیرید و لذا آیات کوتاه را نسبت به آیات بلند با قدرت بیشتر و در پرده صوتی بالاتری می توان قرائت نمود. و اگر این تمرین ادامه پیدا کند بمرور زمان همین توانایی را در اجرای آیات بلند پیدا خواهید کرد. و با این روش حنجره شما ورزیده و توانایی صدای شما چنان خواهد شد که از آسیبهای دیگری مانند گرفتگی صدا در اثر اوج و زود خستگی و غیره نیز در امان خواهید ماند.
فراموش نکنید که قبل از اجرای این مرحله صدای شما باید کاملا گرم شده و آمادگی لازم برای این تمرین را پیدا کرده باشد و هنگام خواندن دهان خود را زیاد باز نگذارید. یعنی به روش صحیح اوج بگیرید.
۰۲ روش دوم: برخی قاریان برای اینکه توانایی حنجره خود را بالا ببرند از آوازها و ترانه های خوانندگان موسقی غیر قرآنی استفاده می کنند که معمولا در لحن قرآنی آنها تاثیر منفی می گذارد. اما برای رفع این مشکل می توان از ابتهال، هم جهت تنوع و هم جهت بالابردن توان حنجره استفاده نمود. ابتهال و برخی از تواشیحها می توانند کمک خوبی جهت تقویت صدای قاریان باشند به شرط اینکه با همان لحن عربی تمرین شوند. البته باید قطعه هایی را انتخاب کرد که قوی اجرا شده باشد و مناسب تمرین شما باشند.
۰۳ روش سوم: روش قدیمی ولی موثر جهت افزایش توان اوج و قرائت در پرده های صوتی بالا که هنوز هم مورد استفاده می باشد اینست که مدت چند دقیقه که صدا گرم شد(مثلا ۱۵ دقیقه:بستگی به افراد و آمادگی حنجره دارد) و صفحاتی از قرآن با لحن آرام خوانده شد، بمدت چند دقیقه(۱۰-۵ دقیقه) در پرده صوتی متوسط کلماتی را همراه با کشش صوت، و یا با تکرار همراه با کشش، شروع به خواندن کنید و برای رفع خستگی و تنوع و ورزیدگی بیشتر حنجره، می توانید به صدای خود طنین موجدار دهید. مثلا از کلمه لای، لای، لای.. که به نرمی ادا می شوند استفاده کنید و در حین ادای آنها با لحن عربی، سعی کنید که در مدت این چند دقیقه فقط با صدای متوسط شروع به خواندن کنید. و از انتخاب کلماتی که دارای حروف ثقیل و خشن(مانند غین و خا و قاف..) هستند استفاده نکنید. همچنین از حروف غنه دار(مانند میم و نون مشدد) نیز استفاده نشود تا صدا بطور کامل از فضای دهان شما خارج و تمرین صحیح انجام داده باشید. همچنین حروف(أج د ت ط ب ق ک).
در مرحله آخر چند دقیقه ای باید همین تمرین را در پرده صوتی بالاتری بکار گیرید. و در سه یا چهار مرحله در پرده های صوتی مختلف و به ترتیب از پایین به بالا همین تمرین انجام شود تا هم توانایی اوج گرفتن شما افزایش یابد و هم حنجره شما به نحو اصولی شکل گیرد و از آسیبهای احتمالی هم جلوگیری شود.
تمرین تنفس:
تمرین تنفس از دو طریق تنفس سینه ای و تنفس شکمی صورت می گیرد. یعنی بکمک ششها(سینه) و یا بکمک شکم، ریه ها و پرده دیافراگم می باشد. تحقیقات نشان داده که تنفس سینه ای باعث فشار به دریچه قلب و تمرین سنگین آن باعث آسیب به آن می گردد و نیز هنگام قرائت قرآن باعث فشار به عضلات گردن و پایین آمدن کیفیت اصلی صدا می شود. در حالی که با تنفس شکمی می توان حجم بالاتری از هوا را برای خواندن ذخیره کرد و موقع خواندن قرآن کنترل این هوای ذخیره شده راحت تر است.
البته مکش هوا به داخل شکم غیر از چیزی است که تصور می کنیم. برای درک بهتر این مطلب در قسمت آناتومی دستگاه تنفس نحوه عملکرد دقیق آنرا توضیح داده ایم.
نکته ای که برای بازدهی بهتر تنفس لازم هست بدانید اینست که هنگام نفس گیری و نیز هنگام خواندن قرآن می بایست: سر و سینه بصورت صاف قرار گیرد و از خم شدن سر بطرف پایین یا خم شدن کمر(و در نتیجه سینه) بشدت پرهیز کرد تا ریه های جمع شده از هم باز شوند و فضای بیشتری جهت ذخیره هوا در اختیار ما قرار دهند. صاف نگه داشتن سینه، کشیدن بدن به طرف بالا و کمی بالا بردن شانه ها از جمله ترفندهای موثر در ذخیره نفس بوده و این عمل در هنگام قرائت قرآن و استفاده بهتر از تنفس بسیار موثر است.
روش تمرین:
کف اتاق بگونه ای که پشت سر و کمر شما روی فرش قرار گرفته باشد، دراز بکشید بدون اینکه چیزی زیر سر یا کمر خود قرار دهید. تا آنجا که میتوانید پشت خود را باز و گسترده کنید. زانوها را خم کنید به طوری که نوک آنها به طرف سقف باشد. نباید به پشت فشار آورد زیرا این کار باعث ایجاد تنش در عضلات آن ناحیه خواهد شد. شانه‌ها را رها کنید تا باز شوند. رها کردن آرنج‌ها در دو سوی بدن و گذاشتن کف دو دست روی دو پهلو به این منظور کمک می‌کند. بطوری که وقتی هوا را وارد ریه ها می کنید احساس کنید که شکم شما از هوا پر می شود. این حالت را توسط کف هر دو دست که دو طرف شکم قرار داده اید درک کنید. درحالی که هیچگونه فشاری روی عضلات گردن نباشد از راه بینی شروع به نفس گیری کرده و مقداری هوا را به طرف شکم خود هدایت کنید. بزرگ شدن شکم خود را با کف دو دست خود باید احساس کنید و متوجه باشید که قفسه سینه شما از هم باز نشود و هوا را تنها به طرف شکم هدایت کنید نه سینه.
(همانطور که گفته شد این یک تصور هست که هوا داخل شکم شما می شود هر چند عملا اتفاقاتی رخ می دهد که در بخش دستگاه تنفس به آن پرداخته ام).
هنگامی که احساس می کنید هوا را به داخل شکم می فرستید باید به آرامی اینکار صورت گیرد و هنگامی که مقدار کمی هوا ذخیره کردید مکث کنید و بدون رها کردن آن مقدار دیگری هوا را به آن اضافه کنید تا جایی که احساس کنید کمی به شکم شما فشار آمده(فشار کم). بعد سعی کنید که گلوی خود را آزاد کنید و توسط گلو هوا را نگه ندارید. بلکه عضلات گردن می بایست کاملا آزاد باشد بطوری که وقتی به آرامی گلو را آزاد می کنید باید اجازه دهید هوای ذخیره شده بسیار آرام از گلوی شما خارج شود. در واقع پرده دیافراگم هست که باید هوا را کنترل کند نه گلوی شما. چرا که اگر موقع قرائت، هوا را توسط گلو کنترل کنید بمحض خواندن، هوا از پشت حنجره شما یکباره آزاد می شود و فشار به حنجره آمده و این صحیح نیست. وقتی که گلو را آزاد کردید اینجاست که باید زمان را در نظر بگیرید و سعی کنید در هر بار تمرین، هوای حبس شده مدت زمان بیشتری طول بکشد تا از گلوی شما خارج شود(که می توانید با صوت همراه باشد و هم می توانید بدون صوت فقط هوا را به آرامی خارج کنید). حداقل ۳۰ ثانیه باید طول بکشد تا هوا را بیرون دهید. و سعی کنید که مدت زمان آن بمرور از یک دقیقه بیشتر شود. این تمرین باعث قوى شدن عضلات اطراف گلو و پرده دیافراگم هم مى شود زیرا هنگام خواندن، فشار زیادى به این عضلات وارد مى گردد.
بمرور زمان و در طی ماه ها باید هم مقدار هوایی را که ذخیره می کنید و هم مدت زمان خارج شدن هوا را از گلو افزایش دهید و از فشار یکباره و مقطعی خودداری کنید تا باعث مشکلاتی مانند تهوع یا درد در ناحیه شکم و ... نشوید.
هنگام تمرین تنفس همراه با صدا، نفس عمیق با کیفیتى که قبلاً گفته شد بکشید بطوری که وارد شدن هوا به داخل شکم را احساس کنید و شکم کاملاً بالا آید. در اینجا می توانید هنگام خروج هوا از گلو صدایی ایجاد کنید و آهسته و پیاپى بگویید: ((آ،آ،آ...)). و یا می توانید کلمات مد دار مانند "یشآء" را انتخاب و هنگامی که هوا به آرامی از گلوی شما خارج می شود آهسته شروع به خواندن مد آن کنید.
در ضمن احتیاجی به این نیست که آنقدر نفس بگیرید که راهی برای خواندن نداشته باشید. اگه بیش از اندازه هوا را ذخیره کنید باعث میشود به محض اینکه دهانتان را باز کنید کل نفستان خارج شود. اگر هنگامی که شکمتان را از هوا پر می کنید به گلوی شما فشار زیادی وارد شده، بدانید که جای اشکال است. و اغلب زمانی که هوای زیاد وارد شکم شود این اتفاق می افتد.
توجه داشته باشید که هر چه این هوا آهسته تر و کندتر از شش ها خارج شود بهتر است و تکرار این تمرین، تنفس را بهتر و طولانی تر مى کند. پس در ابتدا توقع زیادی از خودتان نداشته باشید. هنگام گفتن آه سعی کنید صدای گرفته و بسیار خش دار از گلوی خود خارج نکنید و طوری عمل کنید و گردن خود را قرار دهید که صدا تا حد امکان صاف از گلو بیرون آید.
پس از کسب این آمادگی، بهترین اقدامی که می توانید انجام دهید اینست که دو زانو بنشینید و نفس گیری کنید و آیه بلندی را شروع به قرائت با صدای پایین کنید. و در چند مرحله تلاش کنید مقدار بیشتری از آن آیه را تلاوت کنید. به مرور که این حالت تقویت شد همین تمرین را برای تلاوت در پرده های صوتی بالا بکار گیرید. این تمرین موثرترین روش برای افزایش طول قرائت شناخته شده. لازم به ذکر است که تمرین تنفس نیاز به ماهها بلکه سالها تمرین دارد و ممکن است عجله برای افزایش تنفس، بدن را دچار آسیبهای جدی نماید.
البته تاثیر موارد دیگری مانند ورزش و ... را نمی توان نادیده گرفت.
دستگاه تنفس :
دستگاه تنفس از چند قسمت تشکیل شده است. ریه ها بخش اصلی دستگاه تنفس هستند. ریه‌ها در دو سمت سینه واقع شده‌اند و قلب و عروق بزرگ و مری آنها را از هم جدا می‌کنند. یکی دیگر از بخش‌های مهم دستگاه تنفس دیافراگم است. دیافراگم در تنفس نقش اساسی دارد و در قاعده شش ها قرارگرفته است. و در واقع پرده عضلانی است که حفره شکمی را از حفره سینه جدا می‌کند. کار دیافراگم ایجاد فشار منفی برای کشیدن هوا به داخل ریه‌هاست. بدنبال انقباض دیافراگم و پایین رفتن آن یک خلاء نسبی در قفسه سینه ایجاد شده و این امر خود باعث اتساع ریه‌ها میشود. در این بین عضلات بین دنده‌ای با انقباض خود موجب اتساع قفسه سینه و کمک برای ورود هوا می‌شوند. نتیجه این روند، مکش هوا به درون ریه‌ها است.بایستی توجه داشت قفسه سینه یک شبکه اسکلتی است. بنابراین دارای ظرفیت محدودی از نظر قدرت اتساع است.
در یک تنفس درست، دیافراگم مهمترین نقش را ایفا می‌کند. بنابراین کنترل دیافراگم اولین قدم در تمرینهای تنفسی است.
وقتی دیافراگم در حالت استراحت قرار می‌‌گیرد، ریه‌ها جمع شده و هوا تخلیه میشود. تمرین ساده تنفس عمیق با حرکات دیافراگم، بنیاد علم تنفس یا پرانایاما است.
آنچه در یک تنفس درست اهمیت دارد حرکت شکم و دیافراگم است. در واقع تنفس درست با بیرون دادن شکم شروع می شود. وقتی شکم به سوی بیرون حرکت کرد، این احشاء محوطه شکمی است که با فشار دیافراگم به سوی بیرون حرکت می کنند. در این حالت دیافراگم می تواند به راحتی به سوی پایین حرکت کند و هوا را به داخل ریه ها بکشاند. بعد از باز شدن شکم، قفسه سینه نیز کمی باز شده و چرخه تنفس کامل می شود. در هنگام بازدم نیز مجددا شکم به داخل جمع میشود و به هل دادن دیافراگم به سوی بالا هوا را خارج می کند.
تفاوت تنفس سینه ای با شکمی اینست که در تنفس سینه ای قسمتهای فوقانی قفسه سینه و ششها از هوا پر می شود اما آنچه مطلوب ماست، پر شدن قسمتهای تحتانی قفسه سینه یعنی ریه ها و حبابچه های هواست که در تنفس شکمی حاصل می شود که در این راستا هوا وارد معده نمی شود.
دیافراگم یک عضله قوسی شکل بزرگ و متصل به استخوان سینه در جلو است، که به اطراف و زیر دنده های پائینی منشعب می شود، و سپس به دنده دوازدهم در عقب متصل می گردد. دیافراگم به عنوان عضله اصلی دم و بازدم با توانایی در تغییر صدای حفره حلقی، عمل می کند و همانطور که گفته شد خصوصا در تنفس شکمی نقش بسزایی در کنترل و حبس نفس دارد.
با استفاده از تمرینات، دیافراگم و تمام عضلات با نفس گیری تقویت می شوند، به طوری که کنترل هوایی که خارج می شود به بیشترین حد می رسد. چنین کنترلی باعث ایجاد آوازی پر طنین و زیبا و همچنین یک خط آوازی محکم می شود.
یکی از راههای اطلاع از تنفس صحیح، نگاه کردن به تنفس نوزادان و کودکان است. بچه ها وقتی نفس می کشند، به هنگام عمل دم شکم شان بالا می آید و گرد می شود. عضلات شکم کودک نرم است؛ به طوری که هوا می تواند به راحتی به عمق ریه های او برسد. وقتی تنفس کردن ناسالم بزرگسالان را تماشا می کنید، درست عکس این حالت است. به همین دلیل است که آن را تنفس وارونه می نامند. اغلب بزرگسالان هنگام دم، شکم شان را سفت می کنند و در این حالت تنفس، شکم مانع پُر شدن ریه ها از هوا می شود.
برخی از معلمان به شاگردانشان توصیه می‌کنند که کمربندی فرضی متشکل از تعداد زیادی بینی را روی شکم و بالای نافشان تصور نمایند. با این شیوه برای هنرجو احساس نفس عمیق در ناحیه شکم ایجاد شده و از تنش عضلات گردن، حنجره و ته زبان کاسته میشود.
همواره برای تنفس سه مرحله در نظر گرفته میشود: دم، وقفه، بازدم. افرادی که سعی می‌کنند طولانی و با شدت نفس خود را بیرون دهند بهترین شرایط را برای دم فرو دادن ایجاد می‌کنند.
حفره شکمی بسیار وسیع تر از چیزی است که ما از خارج و به طور ظاهری شکم می نامیم. از آن جا که عضله دیافراگم گنبدی شکل است حفره شکمی در بالا به داخل قفسه سینه پیشروی کرده و در نتیجه قسمتی از فضای استخوانی قفسه سینه جزو حفره شکمی محسوب می شود. در پایین نیز حفره شکمی به داخل اسکلت استخوانی لگن گسترش یافته و قسمتی از حفره لگن که در بالای تنگه فوقانی قرار دارد (یعنی لگن کاذب) جزو حفره شکمی است.
بنابراین حدود فوقانی شکم عبارت است از سطح تحتانی دیافراگم و در پایین: تنگه فوقانی لگن
بینی :
اصلی‌ترین راه ورود هوا به دستگاه تنفسی، بینی است. و نقش بسزایی در هنگام خواندن ایجاد می کند. بینی هوا را گرم و مرطوب و هوای تمیز و بدون گرد و غبار را وارد ریه ها کرده و هنگام نفس گیری با بینی مشکلی برای حنجره ایجاد نمی کند. ولی تنفس از راه دهان باعث ورود هوای سرد و در نتیجه باعث خشک شدن حنجره و نیز گاهی باعث سرفه می گردد. همچنین وقتی شما می خواهید شروع به خواندن کنید قبل از خواندن می توان از راه بینی به آرامی نفس گیری کنید بدون اینکه کسی متوجه شود.
از طرفی گوشه هایی از آوازها یا تلاوتهای زیبا حاصل بکارگیری ظریف آواهای تو دماغی ست. و حتی برخی خوانندگان یا قاریان با استفاده از این ویژگی توانسته اند خود را مطرح کنند. و عدم استفاده صحیح از بینی هنگام خروج صدا می تواند حالتهای زننده ای را در صوت ایجاد نماید. بی شک قسمتی از زیبایی تلاوتهای قرآن مدیون غنه هایی است که بکمک بینی تلفظ می شوند. لذا بینی نقش بسیار اساسی در صدا دارد.
دستگاه تنفس
طنین صدا:
منظور از طنین صدا حالات زیر، بم و توسط صدا همراه با نرمی و انعطاف است.
(تحریر، حالت رفت و برگشت صداست)
احتمالا با توصیه خواندن در فضای باز روبرو شده اید. یا اینکه به شما توصیه شده که در اتاقی تمرین داشته باشید که حتی دیوارهای آن هم از موکت و پرده و پارچه باشد.
اما اگر مشتاق طنین صدا هستید به یاد داشته باشید که خواندن در فضای باز یا در مکانهایی که چنین ویژگیهایی را برای شما ایجاد می کند باعث باز شدن صدا می شود اما نرمی و انعطاف صدا را کاهش می دهد. شما چطور می توانید هم در فضای باز تمرین کنید هم موجهای زیبایی را در صوت خود ایجاد کنید؟ بلکه انسان در فضای باز، رغبت حتی تمرین ریزه کاری های صوت را هم ندارد.
وقتی در فضای باز تمرین می کنید مجبورید کلمات را با فشار اجرا کنید که در اینصورت انعطاف صدا و نوسان‌های آن از بین می‌رود، صدا حالتی یکنواخت تولید می‌کند. گفتار، حالت آواهای حماسی می‌یابد. تنش در گردن بوجود می آید و به حنجره ضربه مخرب وارد می گردد.
پس مکانی برای تمرین مناسب است که مقدار کمی(کم) موجب پیچیدن صدا در فضای آن محیط شود. به عنوان مثال حسینیه های بزرگ یا مساجد ساخت جدید که دارای سالنها و سقف بلند هستند معمولا مناسب است.
اما توصیه ی تمرین در فضار باز را هم بطور کامل رد نمی کنیم، بلکه برای افرادی که صدای خفه ای دارند یا بقول معروف صداشون در نمیاد، به مقداری معین تمرین در فضای باز لازم است. مثلا هفته ای یکی دوبار برای باز شدن صدا و افزایش توان و قدرت صدا می توان اینکار را انجام داد.
برخی قاریان برای افزایش قدرت صدای خود از ابتهال در تمرینهای خود استفاده می کنند. شما نیز می توانید ابتهالهایی را که دارای طنینهای موجدار است انتخاب و با آن تمرین طنین صوت داشته باشید.
از آنجا که پیشرفت چشمگیر در طنین و نیز تحریر، نیاز به تمرین جداگانه است، یعنی علاوه برتمرین قطعه های تلاوت، نیاز هست که روزانه مدت زمانی را جهت صدا سازی با طنین در پرده های صوتی مختلف داشته باشید. چرا که خواندن در پرده های صوتی مختلف مساحت صوتی شما را افزایش می دهد یعنی شما را در خواندن پایین ترین پرده ها و بالاترین پرده های صوتی توانمندتر می سازد.
از جمله آداب تلاوت قرآن کریم مسأله ترتیل است.
ترتیل که در لغت به معنی منظّم و مرتّب ساختن است در اصطلاح، به مفهوم خواندن آیات قرآن با تأنّی و نظم لازم و ادای صحیح حروف و تبیین کلمات و دقّت و تأمّل در مفاهیم آیات و اندیشه در نتایج آن است.
بدیهی است چنین قرآن خواندنی میتواند به سرعت به آدمی رشد و نموّ معنوی و تقوی و پرهیزگاری ببخشد.
أَوْ زِدْ عَلَیْهِ وَرَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِیلًا
و قرآن را با دقت و تأمّل بخوان!
تعبیر به «ترتیل» که در اصل به معنى «تنظیم» و «ترتیب موزون» است، در اینجا به معنى خواندن آیات قرآن با تأنی و نظم لازم و ادا صحیح حروف و تبیین کلمات و دقت و تأمل در مفاهیم آیات و اندیشه در نتایج آن است.
وَاتَّبَعُواْ النُّورَ الَّذِیَ أُنزِلَ مَعَهُ أُوْلَئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ
کسانى که پیروى از نورى مى‌کنند که با پیامبر نازل‌شده است، آنها رستگاران‌اند.
رستگاری درگرو پیروی از قرآنی است که نور است و خود طریق تلاوت را که پایین‌ترین مرتبه پیروی از قرآن است را در ترتیل خواندن می‌داند؛ یعنی قرآن را باید عربی خواند و بهتر است که از روی قرآن بخوانیم (به دلیل همان نورانیت آیات) و این منافاتی با اصل تدبر در مفاهیم و مطالعه ترجمه و تفسیر ندارد.
بسم الله الرحمن الرحیم
طرق بکارگیری بسمله در قرائت قرآن
هرگاه خواستیم در حین تلاوت آیاتی از قرآن کریم، از ادامه آن منصرف شده و به تلاوت قسمت دیگری از همان سوره یا به سوره های دیگر منتقل شویم باید به شیوه زیر عمل نماییم:
۱ – اگر قسمت دوم تلاوت، آغاز هر سوره ای باشد بدیهی است که قرائت بسمله واجب می باشد به جز سوره توبه.
۲ – اگر قسمت دوم تلاوت، آیاتی از بقیه یا آیات میانی همان سوره و یا آیات میانی از سوره های بعد از آن باشد در گفتن بسم الله مختاریم و در عین مستحب بودن، تأکیدی در بکارگیری آن نمی باشد. مثلاً اگر کسی ۵ آیه ابتدای سوره بقره را تلاوت نماید و سپس به آیه الکرسی (آیه ۲۵۵) منتقل شود و آنجا را تلاوت نماید و یا مثلاً ۵ آیه ابتدای سوره بقره را تلاوت نماید و سپس به میان سوره عنکبوت منتقل شود.
صوت کامل بیانات رهبر انقلاب حضرت آیت خامنه ای در محفل انس با قرآن ۱۳۹۴/۰۳/۲۸؛ «من خواهشم از قرّاء محترم و اساتید و خوانندگان قرآن، این است که به این نکته توجّه کنند؛ آن آیاتی را که میخواهند تلاوت بکنند، این آیات را در ذهنشان مرور کنند، در آنها تدبّر کنند، اعماق این مفاهیم را بدرستی در دل خود و در باور خود ثبت کنند؛ با این روحیّه، با این زمینه، با این آمادگی تلاوت کنند»
تلاوت زیبای آیات 18 تا 22 سوره مبارکه «حشر» توسط «سیدجواد حسینی» قاری بینالمللی قرآن کریم(اهل مشهد مقدس) در آیین افتتاحیه سی‌امین جشنواره ملی قرآن و عترت دانشجویان_1394
تلاوت آیات نورانی 56 تا 65 سوره مبارکه «حج» و آیات 1 تا 14 سوره مبارکه «فجر» توسط قاری بینالمللی کشورمان «سعید طوسی» در 17 آبان‌ماه 1394 در محفل انس با قرآن که در شهر مقدس قم برگزار شد.
نواهنگی گوش نواز و زیبا از سخنان «حجت الاسلام والمسلمین هاشمی نژاد» درباره «خواص برخی آیات قرآن و توجه به تلاوت قرآن»(تولید اختصاصی بانک صوتی تبیان)(3:00)
رهبر انقلاب اسلامی در دیدار قاریان شرکت کننده در بیست و سومین مسابقات بینالمللی قرآن بیان کردند: «عمل به قرآن، اساس و محور احیاء قرآن است...اگر معنای قرآن را فهمیدید، میتوانید بهتر تلاوت کنید...وقتی شما حافظ قرآن هستید، این تکرار آیات قرآنی و انس دائمی با قرآن، به شما فرصت میدهد که در قرآن تدبّر کنید...» 04/مهر/1385(17:14)
رهبر انقلاب اسلامی در ضیافت انس با قرآن در اولین روز ماه رمضان بیان کردند: «شاید هیچ نعمتی با رشد روزافزون علاقه به قرآن معادل نباشد...هدف اصلی از تلاوت قرآن درس گرفتن از آن است...اصل اساسی در تلاوت دقت و درك معنای آيات است.« 21/مرداد/1389(16:46)
آیه 101 سوره آل عمران با تلاوت «عبدالله بصفر»: «وَكَيْفَ تَكْفُرُ‌ونَ وَأَنتُمْ تُتْلَىٰ عَلَيْكُمْ آيَاتُ اللَّـهِ وَفِيكُمْ رَ‌سُولُهُ ۗ وَمَن يَعْتَصِم بِاللَّـهِ فَقَدْ هُدِيَ إِلَىٰ صِرَ‌اطٍ مُّسْتَقِيمٍ» و چگونه باید شما کافر شوید و حال آن که آیات خدا بر شما فرو خوانده میشود و پیغمبر او در میان شما است (و نور قرآن راه را تابان و رهنمودهای فرستاده‌ی خدا حقیقت را عیان می‌دارد!) و هرکس به خدا تمسّک جوید، بیگمان به راه راست و درست (رستگاری) رهنمود شده است.(00:21)
نهمین کرسی تلاوت و اذان مسجد بلال یکشنبه 18 فروردین‌ماه 1392 با حضور «سعید طوسی» قاری بینالمللی قرآن کریم در مسجد بلال سازمان صدا و سیما برگزار شد.
در این محفل نورانی آیات 19 تا 33 سوره مبارکه «انبیاء» توسط قاری برنامه تلاوت شد.
بخش پایانی سخنرانی «آیت الله سید احمد خاتمی» پیرامون «سیره پیامبر اکرم(ص) در ارتباط با خدا» با موضوع «مطرح کردن قرآن توسط وجود نازنین نبی گرامی اسلام(ص)» (25:34)
لطفا منتظر باشید ...
